Top

Açık Rıza Nedir?

Açık Rıza Nedir?

Kişisel verilerin hukuka uygun olarak işlenebilmesi için kural, veri sahibinin açık rızasının alınmasıdır. Peki açık rıza nedir? Kanun’un aradığı açık rıza hangi unsurları taşımaktadır? Hangi yöntemlerle alınabilir?

Kanun’da açık rıza; belirli bir konuya ilişkin, bilgilendirmeye dayanan ve özgür iradeyle açıklanan rıza olarak tanımlanmıştır. Tanımdan hareketle açık rızanın aşağıdaki üç şartı taşıması gerektiği söylenebilir:

1) Açık Rızanın Belirli Bir Konuya İlişkin Olması

Açık rızanın belirli bir konuya ilişkin olmasının anlamı, rıza beyanının hangi verilerin işlenebileceğini ve hangi amaçlarla işleme yapılabileceğini açıkça göstermesidir. Veri sorumlusu, rızanın hangi veri işleme faaliyetlerini kapsayacağı konusunda sınırı çizmelidir. Veri işlemenin spesifik amacı belirtilmeden, birçok amacı kapsayabilecek genel ifadeler kullanılarak alınan rızalar hukuka uygun değildir.

Örneğin, “kişisel verilerinizin şirketimiz tarafından her türlü amaçla işlenmesini ve gerekli her kişi ve kuruma aktarılmasını onaylıyor musunuz?” Şeklinde düzenlenen bir rıza metninin belirli bir konuya ilişkin olduğu düşünülemez. 

2) Açık Rızanın Özgürce Verilmesi

Açık rızanın geçerliliği için taşıması gereken diğer şart ise, özgürce verilmiş olmasıdır. Geçerli bir rızadan söz edebilmek için veri sahibinin kişisel verilerinin işlenmesine aldatma, zorlama veya korkutma altında onay vermemiş olması gerekir.

Rızanın özgürce verilmiş olması şartı, özellikle işçi- işveren ilişkisinde önem arz eder. Zira bu ilişkinin doğası gereği, işçi işverene bağımlılık duymaktadır. Bu bağımlılık duygusu ise, işçinin rıza vermediği takdirde diğer işçilerden farklı muameleye tabi tutulabileceği ve hatta işten çıkartılabileceği korkusu taşımasına sebep olabilecektir. Bu sebeple Avrupa Birliği otoriteleri tarafından iş ilişkisinde rızanın özgürce verilip verilmediği hususunun titizlikle incelenmesi gerektiği belirtilmektedir.

Ayrıca, rızanın özgürce verilmiş olduğunun kabulü için veri sahibine rızasını dilediği zaman geri alma imkânı da tanınmış olmalıdır.

Örneğin, günümüzde X-Ray cihazları alışveriş merkezleri, havalimanları gibi birçok kamuya açık alanda kullanılmaktadır. Cihazdan geçiş anında veri sahibinin kişisel verileri işlendiğinden, bu anda veri işleme şartlarından birinin mevcut olması gerekir. X-Ray cihazlarından geçişin veri sahibinin tercihine bırakıldığı hallerde, kişi uçağını kaçırmamak ya da şüpheli bir kimse izlenimi vermemek adına cihazdan geçişi kabul edecektir. Dolayısıyla, geçmemenin olumsuz sonuçları yüzünden geçiş tercihi yapacaktır. Bu tarz alınan rıza yeterince özgür olmayacağından, bu durumda veri işleme faaliyetinin hukuka uygun dayanağının rıza değil, veri sorumlusunun meşru menfaati olacağını kabul etmek gerekir.

Veri sahibinin rızası, bir sözleşmenin ifasına ya da bir hizmetin sunulmasına da bağlanamaz. Bu durumlarda da rızanın özgürce verildiğinden söz edilemeyecektir.

Örneğin havayolu şirketleri, ABD’ye yapılan uçuşlarda yolcuların PNR bilgilerini ABD yetkili mercileri ile paylaşmaktadırlar. Bu veri aktarımı yolcu ile havayolu şirketi arasındaki sözleşmeye bağladığında, veri sahibine yolculuk etmek istediği takdirde verilerinin işlenmesine rıza vermek zorunda kalacaktır. Dolayısıyla bu rıza özgürce verilme şartını taşımayacaktır. 

3) Açık Rızanın Bilgilendirmeye Dayanması

Geçerli bir açık rızadan söz edebilmek için, veri sahibine kişisel verilerin işlenme amacı, hangi verilerin işleneceği vb. hususlarında bilgi verilmiş olması zorunludur. Bilgilendirme yapılmadan onay alınmış olması halinde, alınan onay geçersiz olacaktır. Veri sahiplerine yeterli bilginin sunulduğunun kabulü için aşağıdaki iki şartın sağlanması gerekir:

  • Bilginin niteliği: Bilgi, ortalama bir veri sahibinin anlayabileceği açıklıkta ve sektöre özgü teknik terimler kullanılmadan verilmelidir. Bilgilendirme metni asgari olarak Kanun’un 10. maddesinde yer alan konuları kapsamalıdır.
  • Bilginin ulaşılabilirlik ve görünürlüğü: Bilgilendirme, veri sahiplerine doğrudan yapılmalıdır. Bilginin herhangi bir yerde ulaşılabilir olması yeterli değildir. Ayrıca, bilgilendirme metni kolaylıkla okunabilir boyut ve yazı stilinde olmalıdır.

Ancak, temel bilgilerin kısa metin ile sunulması ve bu kısa metinde doğrudan detaylı bilgilendirme metnine açılan bir linke yer verilmesi mümkündür. İngiltere Veri Koruma Otoritesi (Information Commissioner’s Office) bilgilendirme yapılırken bu şekilde “kademeli yaklaşımın” benimsenebileceğini ifade etmektedir.

Bir internet sitesine üye olurken form altına eklenebilecek, yanında onay kutucuğu olan

“Kişisel verilerimin Aydınlatma Metni’nde belirtilen şekilde işlenmesine izin veriyorum.”

ifadesinin kullanıcı tarafından onaylanmasıyla açık rıza alınabilir. Ancak rızanın geçerliliği için, Aydınlatma Metni bir köprü ile doğrudan bilgilendirme metnine açılmalıdır.

Açık Rıza Ne Zaman Alınmalıdır?

Veri sahibinin açık rızası, kişisel verilerinin işlenmesinden önce alınmalıdır. Aksi halde, işlemenin başladığı zamandan rızanın alındığı zamana kadar geçen sürede gerçekleşen işlemeler hukuka aykırı olacaktır.

Açık Rıza Nasıl Alınmalıdır?

Kanun’da rıza alınması için spesifik bir şekli şartı getirilmemiştir, açık rıza sözlü olarak dahi alınabilecektir; örneğin yazılı bir sözleşmeyle rıza alınabileceği gibi, veri işlemesini açıkça onaylayan sözlü bir beyan da yeterli sayılır. Hatta sözlü bir beyan dahi olmaksızın, kişinin açık onayını gösteren aktif davranışları rıza için yeterli sayılacaktır. Ancak, kanunen açık rıza alınırken ilgili kişinin aktif bir hareketi aranmaktadır, diğer bir deyişle zımni rıza olarak alınan rıza Kanun kapsamında geçerli sayılmayacaktır.

Yine de ileride bir uyuşmazlık doğması halinde, açık rıza alındığının gösterilebilmesi için ispat edilebilir yöntemlerle rıza alınması gerekmektedir. 

Sonuç olarak, veri sahibinin açık rızası bilgilendirmeye dayanmalı, belirli bir konuya ilişkin olmalı ve özgürce verilmelidir. Açık rıza, kişisel veri işleme faaliyetinin başlamasından önce elde edilmelidir. Rızanın geçerliliği için yazılı olarak alınması zorunlu olmasa da ispat kolaylığı açısından sözlü olarak alınması tavsiye edilmemektedir.

Dilara Tunçtürk
Dilara Tunçtürk
Yorum Bulunmuyor

Yorum Yapın